Het is een indrukwekkend boek, de bijbel van Lubbert Adolph Torck, die in De Casteelse Poort wordt bewaard. De uitvoerige titelpagina Biblia dat is de gantsche H. Schrifture omvattende alle de Canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (enz. enz.) moet heftig concurreren met een fors gekalligrafeerd naamdicht op de tegenoverliggende bladzijde. In dat vrome rijmwerk op de naam Lubbert Adolf (hier met f) Tork (zonder c) wordt de man tot een zuivere levenswandel aangespoord. Lees bijvoorbeeld het couplet dat zijn familienaam bezingt:
Toets aan de Schrift alleen gemoed en oordeel
Ontdek u in dit cristalijne glas
Rust niet, maar trek hier uit uw geestlik voordeel
Kiest tot uw loon Die eeuwig blijft en was.
Iemand heeft het kennelijk nuttig geacht deze geestelijke oproep tot de schatrijke en machtige Torck te richten. Het dichtsel is gedateerd in 1723 en misschien is het wel afkomstig van de geleerde dominee Daniël Gerdes, die in dat jaar in Wageningen als derde predikant werd aangesteld. De kerk en de stadskas konden zo’n derde man op de preekstoel niet genoeg betalen en Torck schoof toen 200 gulden ’s jaars naar hem door. Dat kon hij makkelijk doen, want hij was beslist in goede doen. Hij was al eigenaar van het Wageningse kasteel en hij heeft dan net ook Huize Rosendael geërfd. En bovenal, hij is in ’22 getrouwd met de zeer rijke Amsterdamse patriciërweduwe Petronella Wilhelmina van Hoorn, die ruim een miljoen gulden als erfenis had meegebracht. Daarmee was hij nu ook tot de rijke kringen van de hoofdstad gaan behoren, terwijl hij in het Gelderse al hoog in aanzien stond. Een goed moment voor een dominee om de man op de vergankelijkheid van al het aardse te wijzen.
Statenbijbel
De bijbel van Torck is veel gebruikt, om het eufemistisch te zeggen – van Job tot aan de apocriefe boeken is de omslaghoek flink toegetakeld. Trouwens ook de sluiting is grotendeels verloren gegaan. Het is een uitgave uit 1716, een zogenaamde statenbijbel, uitgegeven door drukker Pieter Keur in Dordrecht, in coproductie met drukker Pieter Rotterdam in Amsterdam, die op zijn beurt weer ‘in compagnie’ werkte met collega’s in de hoofdstad. ‘De Keurs hadden praktisch het monopolie op het drukken van de statenbijbel, maar ze probeerden het ondernemersrisico kennelijk wat te spreiden’, aldus bijbeltaxateur Ton Bolland in Amsterdam. ‘Het exemplaar van Torck is beslist niet uniek, maar als de kaarten er allemaal nog inzitten is het niettemin een waardevol stuk. Er moeten vier kaarten zitten bij het oude testament en twee bij het nieuwe.’ Gelukkig zijn alle zes kaarten inderdaad nog aanwezig.
Hoe vroom was Lubbert Adolph Torck? ‘Je kunt natuurlijk nu niet meer in zijn hart kijken’, aldus Torck-kenner bij uitstek Jan Carel Bierens de Haan, ‘en ego-documenten van hem zijn niet bekend. Ik weet dat hij mede is opgevoed door zijn oom Jan van Arnhem, die een bijbelvast man was, wel bijna een theoloog. Die heeft de jonge Lubbert Adolph begeleid en hem ook in de kerk geïntroduceerd.’ En Ton Steenbergen van Oud-Wageningen voegt daaraan toe, dat ‘onze Torck als magistraat ook kerkelijke functies had, zo was dat in die tijd. Iedereen was gelovig, maar Torck was een man van de wereld, hij zal beslist rekkelijk zijn geweest, denk ik.’
Door: Piet Aben