Boerderij De Born

Op de overgang van droog naar nat hebben boeren zich in de middeleeuwen gevestigd in een sliert van brinken en buurten, van Oud-Wageningen aan de Rijn over Dolder, Leeuwen, Peppeld, Nergena, Kraats, Bennekom, Manen, etc. (Steenbergen et al 1985).

De Dijkstoel van het Polderdistrict Wageningen en Bennekom, één van de oudste waterschappen in de Gelderse Vallei, opgericht in 1356, groef de Dijkgraaf als aquaduct van de Nergenase beek naar de stadsgracht en richtte acht polders in door stegen en sloten te trekken parallel met en dwars op de Dijkgraaf om de weilanden productiever en toegankelijker te maken.

De oost-west gelegen stegen waren veedriften, waarlangs het vee ’s morgens en ’s avonds geleid werd tussen graasgronden en de brink waar ze overnachtten en beschermd waren tegen de wilde dieren. Droevendaalse en Kielekamp/Plassteeg waren zulke veedriften, vaak met zwarte elzen langs de sprengbeken erlangs. Schapen en bevers vinden deze niet zo lekker, wellicht de oorsprong van elzenbroek.

De Kielekampsesteeg ligt nog net op grondgebied Wageningen, terwijl er Bennekommers wonen, nl. in de Bornse buurt. Het lijkt erop dat de Frankische Wageningers iets meer in de pap te brokken hadden over de gemeentegrenzen dan de Saksische Bennekommers. De Kierkamp was een hof dat lag in 1656 op de hoek van Achterstraat en Kierkamperweg. In 1752 heette het Kerkekamp. Het verspringen van ‘Kielekamp’ naar ‘Kierkamp’ wijst wellicht op deze taalgrens.

Kielekampsteeg 1 is de enige overblijvende boerderij van het buurtschap ‘De Born’. Born is Middelnederlands voor bron, en ‘bornewech’ is een weg waarlangs water wordt aangevoerd (Kostersteen nr 67). De Bornse buurt telt een viertal boerderijen op de kaart van Frederik Beijerinck, 1752, tevens op de kruising met de Bornsesteeg. De Bornsesteeg was trouwens een eikendreef die recht naar Kasteel Nergena liep. Op een kaart van Nicolaes van Geelkercken uit 1656 voerden A. C. van den Born c.s. van buurtschap De Born een proces bij het Hof van Gelre en Zutphen tegen Jonker Timan Sloot (Sloet), die op landgoed Boekelo woonde en de weg naar het centrum (huidige Kierkamperweg) had afgesloten met een hek, terwijl die van De Born vanouds een lijkweg gebruikten die over het landgoed liep. Dit geeft aan dat de Bornse buurt op Bennekom was gericht en al bestond begin 17e eeuw en wellicht al vanaf het inrichten van de polders begin 14e eeuw.

Boerderij De Born is in 1993 aangewezen als gemeentelijk monument nr. 0289/183. In bijgaande ‘redengevende omschrijving’ worden de sierankers ‘1872’ in de achtergevel vermeld. In dat jaar is die achtergevel opgetrokken of vernieuwd, maar op de Kadastrale Atlas van 1832 stond de boerderij al aangegeven en dat is ook het geval voor de kaart van Frederik Beijerinck uit 1752 en de kaart van van Geelkercken uit 1656.

Als oudste gebouw op Wageningen Campus, meer dan zeven eeuwen oud, is het kostbaar erfgoed, samen met de sprengbeken en de aquaduct die de Dijkgraaf feitelijk is.
Boerderij De Born staat op de gronden die door de Gemeente indertijd voor een symbolische gulden ter beschikking zijn gesteld van het Rijk voor Rijkslandbouwinstituten. Het kadastraal perceel Wageningen B 10476 bestrijkt 4,8 ha en is eigendom van Stichting Wageningen Research, het voormalige DLO, die er echter geen gebouwnummer aan heeft toegekend. Het zou geen gek idee zijn er een Informatiecentrum voor Landbouwgeschiedenis in onder te brengen, gezien de rijke geschiedenis van de hele omgeving daar.

Uittreksel kadastrale kaart met omgevingskaart Kielekampsteeg 1 »

Bovendijkgraafse polders Wageningen – kaart 1752 met lijsten eigenaren Frederik Beijerinck »

Redengevende omschrijving van gemeentelijk monument boerderij De Born, KIELEKAMPSTEEG 1 – 1993 »

Huize Hinkeloord

Van bomen tot beelden

In 1855 werd door Dirk Vreede opdracht gegeven tot het bouwen van een landhuis op de Wageningse Berg. Het huis werd aanvankelijk Ngladjoe genoemd, naar de plantage van Vreede op Java, waarvandaan hij net teruggekeerd was. De Dirk Vreedebank bij de Junushoff is in 1887 als aandenken aan Vreede onthuld.

Foto Huize Hinkeloord ca. 1904 - Foto gemeentearchief } www.beeldbankwageningen.nl
Foto Huize Hinkeloord ca. 1904 – Foto gemeentearchief | www.beeldbankwageningen.nl

In 1916 werd begonnen met de verhuur van het landhuis aan de Landbouwhogeschool Wageningen. Lange tijd werd het gebouw werd gebruikt door de afdeling bosbouw. In 1919 werd het terrein als bosbouwarboretum voor studenten aan de toenmalige Landbouwhogeschool ingericht.
Drie bomen stammen nog uit de begintijd van deze tuin: de zomereik, de robinia en de grote plataan middenin de tuin. Uit 1919 stammen o.a. de mammoetboom, de zwarte den, de Europese lork, de zwarte walnoot en de Atlasceder.

hinkeloord_depotIn 2000 kwam het terrein en de villa te koop. Sinds zijn de villa en de tuin het onderkomen van beeldengalerij Het Depot.

In het pand en is er een permanente beeldententoonstelling, met o.a. werk van van Eja Siepman van den Berg, die vrij toegankelijk is.

Grafmonument Constant de Rebecque

Grafmonument_Constant_de_RebecqueEven ten westen van het arboretum Belmonte lingt een kleine begraafplaats met de restanten van de oudste kerk van Wageningen.

In 1894 werd een gedenknaald geplaatst ter nagedachtenis aan de stichter van Belmonte (Juste Thierry Baron de Constant de Rebecque 1786 – 1867). De grafzerk  herinnerd aan enkele nazaten die hier ca. 100 jaar geleden werden begraven.

In 1951 kocht de universiteit ruim 17 hectare van het landgoed Belmonte om haar botanische tuin te kunnen uitbreiden. Het landgoed verkeerde na de Tweede Wereldoorlog in deplorabele toestand en kon voor een symbolisch bedrag van de Stichting Het Gelders Landschap worden gekocht. De universiteit werd hiermee ook eigenaar van de Holleweg, de uitgesleten doorsteek door de stuwwal die onderdeel uitmaakt van de prehistorische route tussen de Veluwe en de Betuwe. En ook het familiegraf van Baron de Constant Rebecque was bij de koop inbegrepen. De universiteit heeft zich verplicht dit graf tot in lengte van jaren te onderhouden.

Bron: Rijksmonumenten.nl en Resource

door: E. Visser

Hotel de Wageningsche Berg

Op 21 mei 1874 werd hotel De Wageningse Berg feestelijk geopend. Het hotel werd gebouwd op één van de mooiste punten van de Bergrand met uitzicht op de Rijn en de Betuwe.
In 1910 werd het hotel door blikseminslag verwoest en opnieuw opgebouwd.

Na de bominslag op 26 maart 1943 in het Roode Dorp werd een gedeelte van het hotel ingericht als noodziekenhuis voor de opvang van de slachtoffers. Dit noodziekenhuis kreeg de naam ‘Waterland’.

Op 24 april 1943 bood het hotel onderdak aan tachtig bewoners en personeelsleden van de Prins Hendrik Stichting uit Egmond aan Zee. Eind januari 1944 moesten deze tijdelijke bewoners vertrekken, de Duitse bezetter eiste het hotel op.
Op 27 september 1944 werd het hotel vanuit de Betuwe door de geallieerden in brand geschoten.

In het kader van het *Marshallplan werd het hotel herbouwd en in 1954 heropend. De architect was Jan Wils.
In 1970 nam de verzekeringsmaatschappij Amev het hotel over en maakte er een conferentieoord van. In 1982 werd het conferentieoord uitgebreid met nieuwbouw in de vorm van een vierkant blok aan de oostzijde.
In 2001 kreeg het conferentieoord weer de bestemming hotel en restaurant.
In de tweede helft van 2012 is hotel De Wageningse Berg gesloopt.
De officiële start van de nieuwbouw is op 6 december 2012, de planning is dat het nieuwe hotel in het derde kwartaal van 2013 wordt geopend.

* Het Marshallplan was een omvangrijk materieel hulpplan, dat op initiatief van de toenmalige Amerikaanse minister van Buitenlandse zaken George C. Marshall drie jaar na de Tweede Wereldoorlog in werking trad

Door: wageningen1940-1945.nl

De bijbel van Lubbert Adolph baron Torck

bijbel-van-torckHet is een indrukwekkend boek, de bijbel van Lubbert Adolph Torck, die in De Casteelse Poort wordt bewaard. De uitvoerige titelpagina Biblia dat is de gantsche H. Schrifture omvattende alle de Canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (enz. enz.)  moet heftig concurreren met een fors gekalligrafeerd naamdicht op de tegenoverliggende bladzijde. In dat vrome rijmwerk op de naam  Lubbert Adolf (hier met f) Tork (zonder c) wordt de man tot een zuivere levenswandel aangespoord. Lees bijvoorbeeld het couplet dat zijn familienaam bezingt:

Toets aan de Schrift alleen gemoed en oordeel
Ontdek u in dit cristalijne glas
Rust niet, maar trek hier uit uw geestlik voordeel
Kiest tot uw loon Die eeuwig blijft en was.

Iemand heeft het kennelijk nuttig geacht deze geestelijke oproep tot de schatrijke en machtige Torck te richten. Het dichtsel is gedateerd in 1723 en misschien is het wel afkomstig van de geleerde dominee Daniël Gerdes, die in dat jaar in Wageningen als derde predikant werd aangesteld. De kerk en de stadskas konden zo’n derde man op de preekstoel niet genoeg betalen en Torck schoof toen 200 gulden ’s jaars naar hem door. Dat kon hij makkelijk doen, want hij was beslist in goede doen. Hij was al eigenaar van het Wageningse kasteel en hij heeft dan net ook Huize Rosendael geërfd. En bovenal, hij is in ’22 getrouwd met de zeer rijke Amsterdamse patriciërweduwe Petronella Wilhelmina van Hoorn, die ruim een miljoen gulden als erfenis had meegebracht. Daarmee was hij nu ook tot de rijke kringen van de hoofdstad gaan behoren, terwijl hij in het Gelderse al hoog in aanzien stond. Een goed moment voor een dominee om de man op de vergankelijkheid van al het aardse te wijzen.

Statenbijbel

De bijbel van Torck is veel gebruikt, om het eufemistisch te zeggen – van  Job tot aan de apocriefe boeken is de omslaghoek flink toegetakeld. Trouwens ook de sluiting is grotendeels verloren gegaan. Het is een uitgave uit 1716, een zogenaamde statenbijbel, uitgegeven door drukker Pieter Keur in Dordrecht, in coproductie met drukker Pieter Rotterdam in Amsterdam, die op zijn beurt weer ‘in compagnie’ werkte met collega’s in de hoofdstad. ‘De Keurs hadden praktisch het monopolie op het drukken van de statenbijbel, maar ze probeerden het ondernemersrisico kennelijk wat te spreiden’, aldus bijbeltaxateur Ton Bolland in Amsterdam. ‘Het exemplaar van Torck is beslist niet uniek, maar als de kaarten er allemaal nog inzitten is het niettemin een waardevol stuk. Er moeten vier kaarten zitten bij het oude testament en twee bij het nieuwe.’ Gelukkig zijn alle zes kaarten inderdaad nog aanwezig.

Hoe vroom was Lubbert Adolph Torck? ‘Je kunt natuurlijk nu niet meer in zijn hart kijken’, aldus Torck-kenner bij uitstek Jan Carel Bierens de Haan, ‘en ego-documenten van hem zijn niet bekend. Ik weet dat hij mede is opgevoed door zijn oom Jan van Arnhem, die een bijbelvast man was, wel bijna een theoloog. Die heeft de jonge Lubbert Adolph begeleid en hem ook in de kerk geïntroduceerd.’ En Ton Steenbergen van Oud-Wageningen voegt daaraan toe, dat ‘onze Torck als magistraat ook kerkelijke functies had, zo was dat in die tijd. Iedereen was gelovig, maar Torck was een man van de wereld, hij zal beslist rekkelijk zijn geweest, denk ik.’

Door: Piet Aben