Blote Billen in het Hoofdgebouw

Op 9 juni 1969 wordt de senaatvergadering in het hoofdgebouw van de Landbouw Hogeschool aan het Salverdaplein verstoord door studenten die strijden voor meer zeggenschap. Bij deze actie gaan de studenten schaamteloos uit de kleren en halen daarmee internationaal het nieuws. De Blote Billen Actie wordt alom gezien als de eerste linkse (studenten)actie in Wageningen en als ijkmoment voor de sociale beweging uit de jaren 70 en 80.

De aanloop tot de Blote Billen Actie

Tijdens het interview vraag  ik het de initiatiefnemer Niek Koning (1948), nadrukkelijk: “Was dit echt de eerste linkse actie in Wageningen?” Niek Koning antwoordt bevestigend. Vóór de Blote Billen Actie was de interesse in politiek bij de Wageningse studenten tamelijk minimaal geweest. De studenten leefden in die tijd “[…] in een besloten wereldje [waar] ze zich vermaakten met jolijt, drank, onderlinge hiërarchie en geïnstitutionaliseerde vrouwenminachting”, schreef Ko ter Hofstede daar later over en Niek Koning bevestigd grotendeels dit beeld. Studenten waren in de jaren 60 lid van studenten-gezelligheids­verenigingen – Ceres, KSV, Unitas en SSR – die er vooral waren voor het naschools vermaak. Politiek bewustzijn was na een opleving in de Tweede Wereldoorlog snel weer ingeslapen.

Op de golven van de maatschappelijke veranderingen in Nederland begint eind jaren 60 het tij te keren. In 1963 wordt landelijk de Studenten Vakbeweging (SVB) opgericht, die zich inzet voor de belangen van studenten en voor democratisering van het onderwijs. In Wageningen heeft de SVB een lokale afdeling. Daarnaast is er in Wageningen de WaStRa, voluit de Wageningse Studenten Raad. De WaStRa bestaat uit een gekozen afvaardiging uit de vier studentenverenigingen en dient als klankbord voor het universiteitsbestuur. Nadat de SVB in 1964 succesvol een verdubbeling van het collegegeld weet tegen te houden, verwerft de Wageningse afdeling van de SVB drie van de vijftien zetels in de WaStRa.

Niek Koning in de WaStRa

Ondanks de landelijke successen is Niek Koning weinig positief over de Wageningse SVB wanneer hij zich in 1967 meldt als eerstejaars student niet-Westerse Sociologie: “De afdeling Wageningen bleek op dat moment een halfdood clubje te zijn van een man of vijf. Het waren een beetje alternatieve lieden uit de sfeer van Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie. Ze waren ook geen lid van de verenigingen. Ik had me in september als SVB-lid ingeschreven, maar pas in februari hoorde ik voor het eerst iets van ze.”

Zijn kritiek weerhoudt hem er niet van zich in 1968 – een paar maanden na de Parijse studentopstand – als kandidaat  op te geven voor de SVB zetel in de WaStRa verkiezingen. In september dat jaar wordt hij gekozen en mag als ‘secretaris onderwijs’ optreden in de WaStRa. “Als secretaris had ik direct overleg over de onderwijsvernieuwing met het bestuur van de Hogeschool op het Salverdaplein. Daarnaast begon ik me te bemoeien met de bestuursstructuur. De SVB leden in de WaStRa waren daarbij een opstandig groepje en vonden dan ook steeds minder aansluiting  bij de andere WaStRa leden, die vooral geïnteresseerd waren in sherry drinken met de hoge heren. Zo langzamerhand begon zich een losse verzameling studenten rondom ons te verzamelen met gelijksoortige ideeën.”

Commissie Breedspoor en het ‘Plan Polak’

In het voorjaar van 1969 hangt er verandering in de lucht. Nadat de landelijke SVB de onderwijsvernieuwingen heeft weten tegen te houden, vraagt de minister van onderwijs in januari 1969 in een brief aan alle Hogescholen om zelf aan te geven wat zij belangrijk vinden bij een reorganisatie van het onderwijs en het onderzoek. In Wageningen gaat de commissie Breedspoor aan de slag met de vragen van de minister. Niek Koning neemt, met twee andere studentleden zitting in deze commissie.

Na een aantal succesvolle discussieavonden met studenten en personeel is de commissie Breedspoor het begin 1969 over een aantal zaken eens. Men vindt onder andere dat ook het niet-wetenschappelijke personeel van de Hogeschool en ook de studenten in de nieuwe structuur moeten kunnen meebeslissen over het beleid. Tot dan toe was dat een recht dat enkel voorbehouden was aan professoren en lectoren.

Na 23 mei neemt de spanning in de commissie echter sterk toe. Op die dag komt voorzitter professor Polak met een zelfgeschreven plan om een ‘voorlopige universiteitsraad’ in te stellen. Volgens Polak komt hij daarmee zo goed mogelijk tegemoet aan alle meningen in de commissie Breedspoor. Maar de studenten rond Niek Koning geloven daar helemaal niets van: “Wij vermoedden dat Polak iets had bekokstoofd met de minister. Dat er bij het opstellen van zijn plan enige telefoontjes naar Den Haag waren geweest, zeg maar.” Bovendien vinden de studenten dat het helemaal niet de taak is van de commissie om zelf met voorstellen te komen over de nieuwe (tijdelijke) bestuursstructuur. Dat is iets waar nu juist de studenten en het personeel democratisch over moeten meebeslissen.

Ook stoort het Niek en zijn achterban mateloos dat de Senaatvergaderingen en de commissie vergaderingen niet openbaar zijn. De SVB studenten eisen daarom dat de volgende commissie vergadering van 4 juni wel openbaar is en dat ook de pers wordt uitgenodigd. Als dat verzoek door het bestuur wordt  afgewezen, is de maat voor de studenten vol. Ze besluiten met een radicale actie de eerstvolgende Senaatvergadering open te breken.

Uit de kleren

Op 9 juni 1969 wordt de actie voorbereid in het gebouw van Surinaamse studentenvereniging Redi Doti aan de Veerstraat. Niek Koning: “We hadden de hulp ingeroepen van acteur Peter de Baan van het toen bekende ‘Theater Terzijde’. Met hem hebben we een toneelstukje ingestudeerd met de titel ‘Polak’s Lakspel’ en dat een paar keer geoefend.”

Dan, aan het begin van de avond, verzamelen ongeveer twintig studenten zich in de bosjes in het Torqpark achter het hoofdgebouw van de Landbouw Hogeschool. Na het afgesproken teken rennen ze hard naar een achterdeur, waar iemand deze opent met een clandestien verkregen sleutel. “Hoe ik aan de sleutel kwam ga ik je niet vertellen, dat lijkt me niet verstandig…” zegt Niek Koning tijdens het interview, “…maar de conciërges die op het tumult kwamen afgerend, waren er in ieder geval volledig van overtuigd dat het onmogelijk was dat we een sleutel hadden.” De volgende dag verklaren ze dan ook dat de studenten met een geheimzinnig elektromagnetisch apparaat de deur ontsloten hadden: “Er was een flits en de deur was open.” Dat een fotograaf met een flitser foto’s maakt van het hele gebeuren was hen kennelijk in het tumult ontgaan.

De studenten banen zich langs de ontzette conciërges naar de eerste verdieping en de senaatskamer. Daar ziet rector prof. Hellinga de bui al hangen en reageert direct: hij sluit met een hamerslag snel de vergadering en veel hoogleraren maken dat ze weg komen. Op hun pad vinden ze echter de studenten die nu juist door dezelfde deur naar binnen komen. Volgens de Telegraaf van 10 juni 1969 vallen hierbij enige rake klappen, maar Niek Koning kan zich daarvan niets herinneren.

Na de worsteling voeren de studenten hun toneelstuk op voor het geslonken gezelschap. “Op het hoogtepunt van de actie gingen we uit de kleren met op ons blote lijf protestteksten als ‘Lak aan Polak’ en ‘Niets om het lijf’. Zo lieten we zien dat wij het plan maar niks vonden. We waren ook zo slim geweest die fotograaf mee te brengen.” De foto’s van de blote studenten – waaronder ook een studente, in die tijd natuurlijk al helemaal schandalig – verschenen de volgende dagen tot in India in de kranten.

De volgende dag al verklaart rector Hellinga – tot groot genoegen van de actiegroep – dat de senaatvergadering vanaf dat moment openbaar zal zijn. Wel vindt hij dat het juist de actiegroep zelf is geweest die zich schuldig heeft  gemaakt aan ondemocratisch handelen. Voor Hellinga is de actie onbegrijpelijk , omdat een voorstel tot het openbaar maken van de senaatvergadering nota bene die avond besproken zou worden. De actiegroep viert ondertussen hun overwinning

In de rest van de Wageningse studentengemeenschap zijn de reacties echter niet onverdeeld positief. De WaStRa distantieert zich al direct, volgens Niek Koning omdat zij het vertrouwen van de senaat niet wilden verliezen. Een dag na de actie ondertekenen 200 studenten een petitie waarin zij aangeven niet achter de  SVB te staan, omdat deze “afbreuk doet aan de image van de student”. Later die maand nog stappen Niek Koning en de andere twee SVB studentleden definitief uit de commissie Breedspoor.

‘De Actiegroep’

In de periode na de Blote Billen Actie verzandt de landelijke SVB in ideologische verdeeldheid en valt uit elkaar. In Wageningen was de binding van de groep rond Niek Koning met de SVB toch al niet meer zo stevig en al snel gaat zij volledig onafhankelijk verder. De groep groeit tot een stuk of veertig studenten en zet een hoofdletter voor haar geuzennaam: vanaf nu zou zij bekend staan als ‘de Actiegroep’.

Die zomer vindt de Actiegroep een vergaderplek in de woning van de sympathiserende hoogleraar sociale psychologie Jan van Leent aan de Selterskampweg in Bennekom. Van hieruit begint ze allerlei initiatieven te ontplooien. Wat opvalt is dat deze initiatieven zich nu niet langer op de interne wereld van de Wageningse Hogeschool richten, maar ook daarbuiten:

• De oprichting van Café Troost in 1969, waarbij ook professor Van Leent betrokken zou zijn, noemt Niek Koning als een van de vruchten van de Actiegroep. Het doel van Troost is om een open jongerencafé te zijn, waar de scheiding tussen studenten en andere Wageningers niet langer bestaat. Het café is ook bedoeld als politiek actiecentrum.
• Daarnaast ontstaat in het najaar Wereldwinkel ‘de Uitbuyt’ als een uitvloeisel van (leden van) de Actiegroep. Koning en onder andere ook Neeltje Hennevelt (van het huidige Breicafe) nemen zitting in het bestuur.

De Actiegroep, die Koning beschrijft als “aanvankelijk diffuus links georiënteerd, maar bovenal antiautoritair met een nog weinig uitgekristalliseerd wereldbeeld” groeit vanaf 1970 steeds verder en gaat zich ideologisch vormen. “We raakten al snel geïnteresseerd in die zaken die het gezag juist zo vervelend vond. Ik ging bijvoorbeeld ‘Das Kapital’ van Marx van kaft tot kaft uitlezen”, vertelt Niek. Kort daarna zou hij een inleiding tot het Marxisme publiceren bij de Uitbuyt.

De voormalige SVB leden hergroeperen zich in 1971 tot de USU, de Universitaire Socialistische Unie. Ze keren zich daarmee verder af van de WaStRa, die meer op het spoor van de belangenbehartiging van studentebelangen blijft zitten. De leden van de Actiegroep – en de USU, want het begint hier allemaal een beetje door elkaar te lopen – stromen ook steeds meer door in wat later de ‘buitenuniversitaire groepen’ is gaan heten, zoals de Boerengroep, het Imperialisme Kollektief en het 1 Mei koor.  De Actiegroep komt als organisatorische eenheid steeds meer op de achtergrond en zal op den duur, zonder formele opheffing, verdwijnen.

De Wageningse Barricaden

Het gaat te ver om te stellen  dat al het activisme in de jaren 70 in Wageningen direct zijn bron vindt in de Blote Billen Actie. Er was ten slotte in heel Nederland – en daarbuiten – sprake van grote maatschappelijke veranderingen. Ook zonder de Actiegroep was Wageningen er ongetwijfeld niet aan ontkomen. Wel is de Blote Billen Actie het moment waarop de kentering voor het eerst in Wageningen zo duidelijk in zichtbaar werd, het begin van de Wageningse Barricaden.

Tot slot: hoe kwam Niek Koning nu eigenlijk aan die sleutel van het Hoofdgebouw? “Ach, na zoveel jaar kan ik dat misschien wel vertellen”, geeft hij uiteindelijk toe. “Ik ben op een doordeweekse dag gewoon dat gebouw binnen gelopen en heb in een lege, niet gebruikte kamer een pin van een schuifraam half uitgetrokken. Vervolgens  zijn we ‘s nachts met drie mensen via de brandladder naar dat raam geklommen en zijn naar binnen geklauterd. Er was geen bewaking en een alarm bestond toen nog niet. In het conciërgehokje zagen we drie reserve sleutels van de achterdeur. Daar hebben we de achterste van meegenomen. Ze hebben nooit ontdekt dat er eentje weg was, omdat ze van het aantal reservesleutels geen administratie hadden.” Tegenwoordig zouden zoiets een ‘hack’ noemen. Een simpele doch zeer doeltreffend hack …en begin van het Wagenings studentenactivisme.

Waar vond de actie plaats?

Bronnen

• Interview met Niek Koning, 28-1-2016.
• Oele et al. 1980 ‘Oh Salverdaplein’
• Van der Haar, 1993. ‘De Geschiedenis van de Landbouw Hogeschool’
• Van Maanen, 2007. Serie ‘Oude Koeien uit de archieven van Wageningen UR’ aflevering ‘Bloot op de Bres voor de democratie.’ Resource #34 – 2007

Dit is een tekst geschreven in het kader van het project Wageningse Barricaden.