Emmaus Regenboog is een winkel in tweedehands spullen op idealistische gronden. Begonnen onder de naam ‘Regenboog Kollektief’ in 1980, sloten ze zich in 1982, na een mislukte kraak in het Taski-pand in Bennekom en een kort verblijf in het Delpad aan bij Emmaus Nederland. Onder de nieuwe naam Stichting Emmaus-Regenboog vestigden ze zich in de voormalige kleuterschool ‘de Draaitol’ aan de Heerenstraat 9, waar zij nog altijd zitten. In de volksmond wordt de winkel ook wel afgekort tot Emmaus, of de Emmaus. De opbrengst wordt gebruikt om minderbedeelden in Wageningen, in Nederland en elders in de wereld te steunen.
Hoe Emmaus vorm kreeg…
Volgens de oprichters van het ‘Regenboog Kollektief’ begint het in 1980 allemaal met bruisende wilde dromen die als vanzelf ontstonden tijdens saai lopendebandwerk bij drukkerij Vada. Hans Verstappen, Fred Huneker en Jan Vogelenzang willen iets anders en hebben grootse plannen. Ze kondigen dit in de Veluwepost van 18 december 1980 breedsprakig aan als de oprichting van ‘3 kollektieven die zich verzetten tegen marginalisatieprocessen, steun bieden aan actiegroepen, kort-verband vrijwilligers uitzenden en zich inzetten voor de oprichting van een documentatiecentrum en zelfstandig exploitabel woon- werk- en verkoopcentrum’. Niet vreemd dat de journalist dit ideologisch verbaal geweld met enige ironie tot een artikel verwerkt met als kop ‘Grootse plannen van onbekend trio’. Maar het driemanschap meent het bloedserieus en heeft ook wel een idee hoe het moet werken. Uit eigen ervaring weten ze dat er wekelijks langs de weg bij het grofvuil, dat door de gemeente volgens een vast schema wordt opgehaald, vaak nog veel goede spullen te vinden zijn. Die spullen willen ze ophalen en vervolgens verkopen en de opbrengst gebruiken voor allerlei sociale projecten. Het enige wat ze nog nodig hebben is een pand van de gemeente, net zoals het Vrouwenhuis en Eethuis Jokari. Begin 1981 lijkt het er echter niet op dat de gemeente of andere eigenaren over de brug komen. Ondertussen staat het ‘Taski-pand’ aan de Halderweg in Bennekom al tijden leeg. Ook deze eigenaar is niet te vermurwen. Hij kiest bewust voor leegstand en verpaupering, liever dan een huurovereenkomst. Dit tot afschuw/afkeer van het Kollektief . Op 24 januari 1981 kraken ze daarom het Taski-pand. De eigenaar was hierop verdacht en liet hen er dezelfde dag nog door de politie uit slepen.
Het Kollektief gaat echter niet bij de pakken neer zitten. Niet lang na de mislukte kraakpoging lukt het toch een start te maken in Wageningen en wel in een al gekraakt pand aan het Delpad. Na de plaatsing van een houtkachel en de illegale aftap van 500 W stroom van het publieke lichtnet houden zij er op 14 maart 1981 de eerste verkoop van tweedehands spullen. Tot hun eigen verrassing behalen ze een spectaculaire omzet van 900 gulden.
Ondanks dit eerste grote succes zou het jaar 1981 chaotisch verlopen. Het driemanschap van de oprichters raakt onderling verdeeld over de aanpak en valt uit elkaar. Er komen nieuwe mensen voor in de plaats, maar soms vetrekken die ook weer snel. Verder blijkt de ruimte in het Delpad veel te klein en te donker voor een winkel en is het niet duidelijk hoe lang ze er kunnen blijven. Tenslotte wordt de hoge omzet van de eerste marktdag lange tijd niet meer gehaald, waardoor de inkomsten voor het Kollektief gering zijn.
Gelukkig komt er een doorbraak uit deze impasse. De vernieuwde kerngroep – waaronder Joris Visschers (1957) – neemt in oktober 1981 een stap die goud waard blijkt. Door de grote ideologische overeenkomsten met de organisatie Emmaus Nederland, besluit het Regenboog-Kollektief zich hierbij aan te sluiten. “Dit had belangrijke voordelen,” vertelt Visschers in 2016. “We konden nu bijvoorbeeld in dienst komen bij onze eigen ‘Stichting Emmaus-Regenboog’. Bovendien kreeg het kollektief nu hetzelfde aanzien als de landelijke Emmaus koepel, die al sinds 1956 in Nederland bestond en erg gerespecteerd wordt in katholieke kringen.”
Hierdoor openbaren zich nieuwe mogelijkheden. Het katholieke kerkbestuur is eigenaar van de voormalige katholieke kleuterschool ‘De Draaitol’ aan de Heerenstraat 9 en weet niet goed wat te doen met het gebouw. Aan de nieuwe Stichting Emmaus –Regenboog willen ze het echter wel in erfpacht geven. In juli 1982 kon Emmaus-Regenboog het pand betrekken waar zij tot op de dag van vandaag zitten. En als het kerkbestuur in 1986 fondsen zoekt voor de vernieuwing van het dak van de Johannes de Doperkerk, kan Emmaus-Regenboog het pand van het kerkbestuur kopen.
Een winkel in ‘afval’
In de eerste jaren van haar bestaan komt Emmaus-Regenboog op verschillende manieren aan haar verkoopwaren. De belangrijkste was het zelf verzamelen. Joris Visschers vertelt hoe dat in zijn werk ging: “We hadden twee bakfietsen en elke wijk was eens in de twee maanden aan de beurt om grofvuil aan de weg te zetten. Vroeg in de ochtend fietsten we dan door die wijk om bruikbare spullen in te laden. We gingen daarbij het liefst met liefst met zijn tweeën op pad, want we waren niet de enige hoor. Er waren wel meer ochtendsterren actief, die voor eigen gewin aan het verzamelen waren. Met zijn tweeën fietsen was wel nodig, want de sfeer kon af en toe nogal competitief zijn en die ochtendsterren waren niet allemaal even vriendelijk.
Naast het grofvuil langs de weg haalt Emmaus gaandeweg ook steeds vaker op afspraak spullen op bij mensen thuis. Tussen 1982 en 1986 huurde Emmaus daarvoor een bestelwagen of een trekker. In 1986 kopen ze hun eerste eigen auto. De overvol geladen aanhangwagen na een ‘ophaaldag’ was lange tijd een bekend gezicht in Wageningen. Daarnaast moet Emmaus het ook steeds meer hebben van spullen die mensen zelf komen brengen en dat doen ze gelukkig in grote getalen. Ook de vaste container bij het afvalbrengstation in de Nude staat tegenwoordig meestal boordevol met spullen.
Emmaus als woon- werkgemeenschap
Emmaus-Regenboog probeert vanaf 1982 te functioneren als een ‘woon-werkgemeenschap’, in die tijd een bekend begrip. Niet alleen samen werken, maar ook samen wonen, dat is de kern. Boven de Emmaus winkel woont daarom al snel een groep mensen, die het prettig vinden om zo dicht bij de winkel te leven. “[Dit] geeft een one big family gevoel,” schrijft bewoonster Elly Dijkhuizen daarover in 1991 in het boekwerkje te ere van tien jaar Emmaus. Toch was het zeker niet alleen maar ‘leuk’, want voor de bewoners boven de Emmaus winkel hield het werk nooit op. “Telefoontjes, mensen die spullen brengen, dat gaat soms door tot 11 uur ’s avonds”, schrijft Elly, “…en soms zijn mensen beledigd als we op dat tijdstip een bankstel weigeren. Je hebt van die momenten dat je niemand wilt zien, maar dan weten ze je zelfs in je kamer nog te vinden. Iedere deurbel of telefoon gaat dan door merg en been.”
Lange tijd had Emmaus ook de mogelijkheid om logees te ontvangen, vaak mensen met problemen die even een plek nodig hebben. Zo waren er mensen die in het weekend een crisis hadden thuis en er dan achter kwamen dat de professionele hulpverlening in het weekend niet werkte. Die stonden dan ineens met een koffer op de stoep bij Emmaus en konden er ook terecht. Die noodopvang werkte eigenlijk heel goed. Slechts af en toe werd het gegeven vertrouwen beschaamd. In het boekje van het tienjarig bestaan wordt beschreven hoe een zekere Bertus een tijdje bij Emmaus woonde en een prachtige hulp was voor de organisatie. Op een nacht nam een zaag uit de winkel, zaagde een stuk uit de deur van de administratie en nam het giroboekje mee. Het was een van de – weinige – keren dat Emmaus zich gedwongen zag aangifte te doen tegen een van haar eigen mensen. Toch is het oordeel over zo iemand altijd mild binnen Emmaus, want de verteller uit het boekje haast zich erbij te zeggen dat mensen als Bertus veel klappen hebben gehad in het leven en dat dit altijd een rol speelt.
De Emmaus nu
Inmiddels is de structuur van Emmaus veranderd. Het is geen woon-werkgemeenschap meer, want de woongroep is niet meer verbonden aan de winkel. De werkgemeenschap is anno 2016 nog wel een diverse groep. Visschers: “Er werken hier mensen uit ideële overtuiging, die er bewust voor kiezen om dit werk te doen. Anderen mensen vinden het lastig is om elders werk te vinden, maar kunnen hier wel uit de voeten. De visie van Emmaus is dat we werken met afgedankte spullen, die opnieuw waarde krijgen door ze te verkopen. Op dezelfde manier kunnen mensen die dat nodig hebben nieuwe eigenwaarde ontwikkelen door hier te werken. Sommigen werken vrijwillig en een aantal is in dienst en ontvangt een salaris.” Het verschil tussen deze betaalde en onbetaalde krachten is in de dagelijkse gangs van zaken bewust nauwelijks merkbaar, want Emmaus is wars van klasse- of waardeverschillen: zowel de betaalde als vrijwillige krachten zijn broodnodig voor het voortbestaan van Emmaus.
“Elke vrijdag komen de medewerkers bij elkaar in de koffiekamer om de werkzaamheden voor de komende week door te nemen. Iedereen is welkom, maar in de praktijk zijn het toch vooral de betaalde krachten die dan komen”, vertelt Visschers. “We hebben iemand die de vergadering leidt en soms komen de bestuurders van de stichting kijken. We proberen de organisatie zo plat mogelijk te houden. We heten dan wel ‘Emmaus’ en dat klinkt heel katholiek, maar in ons handvest staat heel duidelijk dat we ons werk doen los van elke politieke of religieuze stroming. ” Ook de besluitvorming is zeer democratisch: in principe kan er alleen een besluit genomen worden als er niemand bezwaar heeft.
De andere activiteiten van Emmaus
Naast voor de ophaaldagen voor het verzamelen van spullen bij mensen thuis en het onderhoud aan het pand zijn er op Emmaus ook altijd mensen nodig in de administratie. Ook heeft Emmaus sinds jaar en dag een reparatiewerkplaats waar binnengekomen spullen worden gecontroleerd en gerepareerd. Elk jaar in september organiseert Emmaus een jaarmarkt waar de mooiste spullen worden aangeboden. Voor elke jaarmarkt wordt er een jaarmarktposter gemaakt , wat geregeld tot hele fraaie ontwerpen leidt, zoals die van sumi ’ kunstenaar Titus de Jong. De winst van de verkoop keert Emmaus uit aan organisaties die zich direct inzetten voor minderbedeelden, of tegen onderdrukking.
Emmaus Regenboog is als organisatie nauwelijks weg te denken uit het Wageningse. De journalist die in 1980 nog met een dikke knipoog verslag deed over de grootse plannen van een onbekend trio, heeft in zijn ironie ongelijk gekregen. Na 36 jaar bestaat Emmaus nog altijd en niets wijst er op dat dit snel gaat veranderen.
<>
Dit is een tekst uit het project Wageningse Barricaden, door Jobbe Wijnen.