Algemene begraafplaats Wageningen
De LEEUWERENK

leeuwer-enk-wageningen-0 In de raadsvergadering van 30 juni 1899 richtten burgemeester en wethouders van Wageningen een voorstel aan de gemeenteraad voor de aanleg van een nieuwe algemene begraafplaats met de mededeling dat een bekwaam ‘deskundige’ een goed plan voor de aanleg zou maken.
De ‘deskundige’ was de tuin- en parkarchitect Leonard A. Springer, leraar aan de tuinbouwschool, die de opdracht kreeg een plan te maken.
De noodzaak tot de aanleg van een nieuwe begraafplaats was er, de oude begraafplaats (aanleg 1828) aan de Rijks(straat)weg werd te vol.
Leeuwerenk Wageningen
Het ontwerp van Springer kenmerkte zich door cirkel- en ellipsvormige velden met gebogen lijnen, sterk beïnvloed door de Engelse landschapstijl en één centrale entreepartij voor alle drie delen der begraafplaats.
De besturen van de r.k. kerk en de Israëlitische gemeente wilden alleen medewerking verlenen aan het plan als het gewijzigd zou worden en elke afdeling vanaf de openbare weg bereikbaar zou zijn.
Het werd een begraafplaats met drie aparte ingangen.

De begraafplaats werd in het voorjaar van 1902 geopend. De afstand van 1.6 kilometer buiten de bebouwde kom was destijds geen bezwaar.
aula-begraafplaats-wageningen
In 1943 werd de ruimte op de algemene begraafplaats te klein. Aan ruimen dacht men toen nog niet. De oppervlakte van het r.k. gedeelte en de Israëlitische begraafplaats was nog steeds voldoende.
Aan prof. dr. ir. J.T.P. Bijhouwer werd verzocht een uitbreiding voor de algemene begraafplaats te maken, aansluitend aan die van Leonard Springer.
Door de uitbreiding in noordelijke richting en de herindeling in de vorm van rechte vakken en paden verloor de begraafplaats veel van zijn allure. Nog altijd lopen beide ontwerpen door elkaar.

Na 1945 ging het eigendom van de Joodse begraafplaats over naar het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap, NIK.
Nieuwe Israelitische begraafplaats
Het NIK beheert Joodse begraafplaatsen in Nederland waar geen ‘kehilla’ ( Joodse gemeente) is die deze taak verricht. Een deel van de Nieuwe Israëlitische begraafplaats werd afgestaan aan de gemeente Wageningen ten behoeve van de algemene begraafplaats.
De uitbreiding van de begraafplaats werd in 1948 gerealiseerd en de Nieuwe Israëlitische begraafplaats werd omsloten door de algemene begraafplaats.

Sinds de bouw van de aula en het woonhuis in 1965 door architect Ir. J.W.C. Boks en de reconstructie van de ingang, algemeen en r.k. kregen één ingang, kreeg de begraafplaats een fraaier aanzien. De Nieuwe Israëlitische begraafplaats behield haar altijddurende ingang.

In 2004 besloot het gemeentebestuur van Wageningen aan alle verwarring omtrent de naamgeving een einde te maken, de algemene begraafplaats kreeg de naam ‘DE LEEUWERENK ‘

De naam Leeuwer Enk die vanouds aan dit gebied verbonden was, is niet alleen historisch juist, maar ook veel toepasselijker. Het betekent Enk (bouwlanden, akkers) bij Leeuwen.

 

Door: HMBitter

Wageningse kinderen in Ilpendam, 1940

De foto die rond 27 juli 1940 in veel landelijke kranten heeft gestaan: De kinderen worden door de burgemeester verwelkomd en met rijtuigen en boerenwagens naar hun logeeradressen gebracht.
De foto die rond 27 juli 1940 in veel landelijke kranten heeft gestaan: De kinderen worden door de burgemeester verwelkomd en met rijtuigen en boerenwagens naar hun logeeradressen gebracht.

Als na de eerste oorlogsdagen en de capitulatie ieder het leven weer probeert op te pakken zitten veel mensen in Wageningen en omgeving nog zonder of met een zwaar beschadigde woning. Door toedoen van de burgemeester van Ilpendam (of op aandringen van zijn vrouw) worden kinderen uit Wageningen uitgenodigd de schoolvakantie in Ilpendam door te brengen om de oorlogsdagen een beetje te vergeten. Een damescomité heeft in Ilpendam geld ingezameld en de burgemeester heeft overlegd met het bestuur van Wageningen.  Dr.Ir.W.Smith van het Centraal Genootschap afd. Wageningen, zal de organisatie verzorgen. Er is plaats voor 75 kinderen. Ilpendam is een dorp aan het Noord-Hollands kanaal tussen Amsterdam en Purmerend.

18 Jongens en meisjes komen eind juli naar Ilpendam en worden bij de tramhalte door leeftijdgenoten welkom geheten.
18 Jongens en meisjes komen eind juli naar Ilpendam en worden bij de tramhalte door leeftijdgenoten welkom geheten.

De kinderen zijn bij verschillende families, veelal op boerderijen, ondergebracht.
Bij een poging die geschiedenis te beschrijven heeft de ‘Oudheidkundige Vereniging Ilpendam’ gezocht naar die kinderen en de pleegouders. Van vier kinderen uit twee gezinnen is hun verhaal van de logeerpartij gevonden, omdat ze nog contact hebben met de pleegouders of de kinderen daarvan. Bertus en Aaltje Sachteleben  logeerden aan de overkant van het kanaal op de boerderij bij de familie Exalto.
Ineke en Beppie Engelsman, die evenals de familie Sachteleben voor de oorlog in de Veerstraat in Wageningen woonden, hebben in 1940 bij de families Box en de Goede gelogeerd. Hun verhaal gaat nog verder:
Toen in 1944, bij de luchtlandingen, de bewoners van Wageningen wéér op de vlucht moesten is de hele familie Engelsman in Ilpendam neergestreken.

Foto met zoon Arend Exalto
Foto met zoon Arend Exalto
De kinderen weer bij hun oude ‘pleegouders’ en vader en moeder bij twee andere families in de buurt. Na de bevrijding gingen vader en moeder in Wageningen woonruimte zoeken en de kinderen bleven nog een tijdje in Ilpendam op school. Bij het koninginnefeest in Ilpendam, 31 aug 1945, vielen die meisjes nog in de prijzen, met hun klasgenootjes verkleed als ‘bloemenmeisje’.

De Oudheidkundige Vereniging Ilpendam zou graag van meer mensen die geschiedenis uit 1940 willen optekenen en foto’s verzamelen.

Door: Ben Treijtel

Johan Karsch

Johan Karsch was een bevlogen kunstenaar die onverwacht op 33-jarige leeftijd overleed aan een hartaanval. Door zijn grote werklust liet hij desondanks zo’n 800 kunstwerken na.

Johan Karsch werd geboren in 1945 in Renkum. Hij was autodidact. Later heeft hij nog wel een cursus boetseren gedaan aan de kunstacademie. Hij had duidelijk kunstenaarsbloed. Toen hij nog weinig geld had, leerde hij zichzelf lassen om in zijn vrije tijd beelden te creëren van stukken oud ijzer. Daarnaast maakte hij beelden van polyester. Hij is echter vooral hij bekend van de bronzen beeldjes met levendige figuren, zoals spelende kinderen, sporters, boeren, muzikanten. Hij boetseerde die in bijenwas, maakte er een mal van waarin het brons werd gegoten. Dit deed hij grotendeels zelf bij een bronsgieterij in Rumpt. In 1971 kwam hij met zijn gezin naar Wageningen, omdat hij aan de Niemeijerstraat een pand van een voormalig aannemersbedrijf kon betrekken. Hij gaf ook les en gaf ruimte aan jonge kunstenaars om zich te ontwikkelen.

Karsch was ook een actievoerder met protesten tegen de Vietnam oorlog en tegen burgerlijkheid en kwam op voor de waardering en belangen van kunstenaars. Uit zijn In Memoriam door Adri de Waard spreekt hoe hij als persoon en kunstenaar was. “Johan’s leven was één brok turbulentie. Een niet te stuiten woeligheid die zich uitte in zijn privéleven, zowel als in zijn kunstenaars-zijn. Buiten zijn atelier een verwoed liefhebber van paardrijden, watersport en reizen, daarbinnen een bewogen schepper van bronzen beeldjes en beelden waar de dynamiek van afstraalde.” Na zijn dood is een boekje over Johan Karsch gemaakt waarvan een exemplaar is in te zien in het gemeentearchief.

In Nieuw Kortenoord is een straat naar hem vernoemd.

Door: Pauline Schakenbos

Een oorlogsverhaal

Wageningen bestaat 750 jaar. Veel over Wageningen is vastgelegd. Op allerlei manieren. Vaak heb je de neiging om na het lezen van een document op voorhand te geloven wat er geschreven staat. Soms krijg je echter twijfels over het waarheidsgehalte van een bepaalde verklaring.
Mij overkwam het volgende.

Enkele jaren geleden dronk ik een borrel in café Chris, in de Amsterdamse Bloemstraat. Ik raakte in gesprek met Bart Dijkstra, een wat oudere stamgast in deze Jordanese taveerne.
Toen hij vernam dat ik uit Wageningen kwam klaarde zijn gezicht op. Hij bleek er als kleine jongen ook gewoond te hebben. Zijn vader had een leidinggevende functie bij een van de steenovens in de uiterwaarden. Toen hij hoorde, dat ik op de hoek van de Havenafweg en de Havenstraat woonde raakte hij bijzonder geïnteresseerd.
Hij vertelde, dat hij aan het einde van de oorlog met zijn vader in Wageningen terecht kwam. Eigenlijk mochten ze de stad helemaal niet in, want deze lag in spergebied. De vader van Bart was echter zo nieuwsgierig naar de toestand van de ovens, dat hij de gok maar nam. Ze konden op een gelukkige wijze over een auto beschikken en reden vanaf de Nude de Havenafweg op. Bart kreeg daar de schrik van zijn leven. Hij zag een vernielde brencarrier op de hoek van de Nude staan en voor ons huis aan de Havenstraat lagen de lijken van enkele Duitse soldaten.

Ik legde dit verhaal voor aan de archivaris van de gemeente Wageningen. Deze onderzocht de zaak en deelde mee, dat er geen sprake was geweest van gevechtshandelingen. Een brencarrier was op een landmijn gelopen en daarbij was helaas de Engelse korporaal Dewe om het leven gekomen. Van dode Duitse soldaten was geen enkele sprake.

Enkele weken later kocht ik brood bij bakker Stroop in de Irenestraat. De heer A.C. Looijen, een oudere Wageningen, die mij van mijn columns kende, vroeg mij of ik wist dat er bij ons in de tuin een aantal Duitse soldaten begraven hadden gelegen. Ik reageerde verbaasd en vroeg of hij meer gegevens had. Hij antwoordde bevestigend. Hij vertelde dat hij op het einde van de oorlog vanuit de buurt van Veenendaal, waar zijn familie geëvacueerd was, een tochtje naar Wageningen had gemaakt. Eigenlijk mocht dat niet, maar samen met zijn vader besloot hij toch het “spergebod” te negeren. Ze kwamen bij ons in de buurt en zagen naast de zwaar beschadigde brencarrier ook enkele lijken van Duitse soldaten voor ons huis liggen. Hij kon het verhaal van Bart Dijkstra volledig bevestigen . “Wat je ziet, zie je…” zei hij nog.

Enkele weken geleden kwam ik op de dijk oud garagehouder Herman Oudsen tegen. Hij vertelde mij, dat hij in en na de oorlog jaren in de Havenstraat had gewoond. Hij wist zeker dat er bij ons achter in de tuin lange tijd enkele gesneuvelde Duitsers begraven hadden geleden. Hij was er persoonlijk bij geweest toen deze soldaten werden opgegraven om naar hun laatste rustplaats te worden overgebracht.

Er kan op de sterfdag van corporal Walter Dewe van alles zijn gebeurd. Hij is de heldendood gestorven…maar voor Bart Dijkstra, meneer Looijen, Herman Oudsen en mij is er die 17e april 1945 meer gebeurd dan de officiële rapporten blijkbaar aangeven.

Door: Willem Straatman, bewoner Havenstraat 33 Wageningen.

Capitulatie

De officiële capitulatie besprekingen begonnen op zaterdagmorgen 5 mei om 11.00 uur in Hotel “De Wereld”. Dit eerste contact tussen luitenant-generaal Foulkes en de Duitse Chef-Staf Generaal Reichelt werd bijgewoond door de chef-staf brigade-generaal Kitching, Prins Bernhard (als vertegenwoordiger van de Binnenlandse Strijdkrachten) en een tolk. Reichelt kreeg de opdracht om 16.00 uur met zijn superieur Generaal Blaskowitz terug te komen.

Op diezelfde middag om 16.00 uur kwamen beide partijen opnieuw bijeen in de gelagkamer van het zwaar beschadigde Hotel “De Wereld”, nu voor de definitieve ondertekening van de documenten door luitenant-generaal C. Foulkes (als bevelhebber van het 1ste Canadese legerkorps) en J. Blaskowitz (als commandant van het Duitse 25e Leger in de ‘Festung Holland’). Generaal Foulkes deelde hierbij mee, opdracht te hebben van veldmaarschalk Montgomery om Blaskowitz de capitulatie-voorwaarden voor alle Duitse strijdkrachten in noordwest-Europa voor te lezen.

In principe was de capitulatie een feit met een “Jawohl” van generaal Blaskowitz. De besprekingen over het concept van de capitulatie-overeenkomst maakten het echter nodig, dat een nieuw document moest worden samengesteld. Hiervoor was een schrijfmachine nodig, maar in de verwoeste stad bleek er geen voorradig. De ondertekening van het definitieve document had daardoor de volgende dag pas plaats in de Aula van de Landbouwhogeschool, naast Hotel De Wereld, op zondagmiddag 6 mei om 17.00 uur.

Meer foto’s en video:

Door: WO2 met eigen ogen