Boerderij De Born

Op de overgang van droog naar nat hebben boeren zich in de middeleeuwen gevestigd in een sliert van brinken en buurten, van Oud-Wageningen aan de Rijn over Dolder, Leeuwen, Peppeld, Nergena, Kraats, Bennekom, Manen, etc. (Steenbergen et al 1985).

De Dijkstoel van het Polderdistrict Wageningen en Bennekom, één van de oudste waterschappen in de Gelderse Vallei, opgericht in 1356, groef de Dijkgraaf als aquaduct van de Nergenase beek naar de stadsgracht en richtte acht polders in door stegen en sloten te trekken parallel met en dwars op de Dijkgraaf om de weilanden productiever en toegankelijker te maken.

De oost-west gelegen stegen waren veedriften, waarlangs het vee ’s morgens en ’s avonds geleid werd tussen graasgronden en de brink waar ze overnachtten en beschermd waren tegen de wilde dieren. Droevendaalse en Kielekamp/Plassteeg waren zulke veedriften, vaak met zwarte elzen langs de sprengbeken erlangs. Schapen en bevers vinden deze niet zo lekker, wellicht de oorsprong van elzenbroek.

De Kielekampsesteeg ligt nog net op grondgebied Wageningen, terwijl er Bennekommers wonen, nl. in de Bornse buurt. Het lijkt erop dat de Frankische Wageningers iets meer in de pap te brokken hadden over de gemeentegrenzen dan de Saksische Bennekommers. De Kierkamp was een hof dat lag in 1656 op de hoek van Achterstraat en Kierkamperweg. In 1752 heette het Kerkekamp. Het verspringen van ‘Kielekamp’ naar ‘Kierkamp’ wijst wellicht op deze taalgrens.

Kielekampsteeg 1 is de enige overblijvende boerderij van het buurtschap ‘De Born’. Born is Middelnederlands voor bron, en ‘bornewech’ is een weg waarlangs water wordt aangevoerd (Kostersteen nr 67). De Bornse buurt telt een viertal boerderijen op de kaart van Frederik Beijerinck, 1752, tevens op de kruising met de Bornsesteeg. De Bornsesteeg was trouwens een eikendreef die recht naar Kasteel Nergena liep. Op een kaart van Nicolaes van Geelkercken uit 1656 voerden A. C. van den Born c.s. van buurtschap De Born een proces bij het Hof van Gelre en Zutphen tegen Jonker Timan Sloot (Sloet), die op landgoed Boekelo woonde en de weg naar het centrum (huidige Kierkamperweg) had afgesloten met een hek, terwijl die van De Born vanouds een lijkweg gebruikten die over het landgoed liep. Dit geeft aan dat de Bornse buurt op Bennekom was gericht en al bestond begin 17e eeuw en wellicht al vanaf het inrichten van de polders begin 14e eeuw.

Boerderij De Born is in 1993 aangewezen als gemeentelijk monument nr. 0289/183. In bijgaande ‘redengevende omschrijving’ worden de sierankers ‘1872’ in de achtergevel vermeld. In dat jaar is die achtergevel opgetrokken of vernieuwd, maar op de Kadastrale Atlas van 1832 stond de boerderij al aangegeven en dat is ook het geval voor de kaart van Frederik Beijerinck uit 1752 en de kaart van van Geelkercken uit 1656.

Als oudste gebouw op Wageningen Campus, meer dan zeven eeuwen oud, is het kostbaar erfgoed, samen met de sprengbeken en de aquaduct die de Dijkgraaf feitelijk is.
Boerderij De Born staat op de gronden die door de Gemeente indertijd voor een symbolische gulden ter beschikking zijn gesteld van het Rijk voor Rijkslandbouwinstituten. Het kadastraal perceel Wageningen B 10476 bestrijkt 4,8 ha en is eigendom van Stichting Wageningen Research, het voormalige DLO, die er echter geen gebouwnummer aan heeft toegekend. Het zou geen gek idee zijn er een Informatiecentrum voor Landbouwgeschiedenis in onder te brengen, gezien de rijke geschiedenis van de hele omgeving daar.

Uittreksel kadastrale kaart met omgevingskaart Kielekampsteeg 1 »

Bovendijkgraafse polders Wageningen – kaart 1752 met lijsten eigenaren Frederik Beijerinck »

Redengevende omschrijving van gemeentelijk monument boerderij De Born, KIELEKAMPSTEEG 1 – 1993 »

De Wilde Wereld

In de voormalige RK Cunera meisjesschool aan de Burgtstraat vind je nu het woon-, werk-, cultuurpand ‘De Wilde Wereld’. Er wonen 12 mensen in 3 woongroepen, er zijn verschillende werkplaatsen en kantoorruimtes, een galerie en een mooie theaterzaal.
De Wilde Wereld Wageningen

Het pand is eigendom van Woningbouw Vereniging Gelderland (WBVG) en wordt zoveel mogelijk in zelfwerkzaamheid beheerd.

Geschiedenis
In juni 1904 geeft het Rooms Katholieke kerkbestuur in Wageningen opdracht tot het aanbesteden van een schoolgebouw. Binnen een jaar verrijst er aan de Burgtstraat een hoog, statig maar ook enigszins streng ogend, uit baksteen opgetrokken schoolgebouw, met daarin vier grote klaslokalen verdeeld over twee verdiepingen: de Cunera Meisjesschool is een feit. Het onderwijs aan de school wordt toevertrouwd aan de zusters van Onze Lieve Vrouw congregatie uit Amersfoort, die zelf in een verbouwd herenhuis ‘Het Cunerahuis’ aan de markt gaan wonen.

Neogotiek
De school is gebouwd in neogotische stijl, een stijl die teruggrijpt op de tijd van de gotiek uit de middeleeuwen. Stijlkenmerken van neogotiek zijn onder andere spitsboogvormige ramen, steunberen, luchtbogen, opengewerkte balustraden, stenen vensterharnassen, pinakels maar ook de hoogte van een gebouw wordt als een belangrijk stijlkenmerk gezien, het reiken naar onmeetbare verte en onpeilbare hoogte.
De neogotische stijl kwam tot bloei in de tweede helft van de 19de eeuw. In Nederland verschenen er naast landhuizen en fabrieken vooral veel rooms katholieke kerken in deze stijl. Dit had te maken met het feit dat rooms katholieken in het overwegend protestantse Nederland weer kerken mochten bouwen. Neogotiek wordt daarom ook wel gezien als een katholieke bouwstijl.

Wilde Wereld Wageningen

VBO-school
Door de tijd heen wordt de school aan de Burgtstraat meerdere malen uitgebreid en technisch verbeterd. In 1962 wordt het een gemengde VBO-school maar naarmate de tijd verstrijkt vindt de onderwijsinspectie dat het gebouw niet langer voldoet aan de eisen van haar tijd. Er wordt nog wel een poging ondernomen om op dezelfde plek nieuwbouw te plegen maar dat stuit op zoveel bezwaren dat het een zeer langdurige kwestie dreigt te worden. Inmiddels zijn er nieuwe scholen buiten het stadscentrum gebouwd waar kinderen in grote getale naar toe gaan. Onvermijdelijk sluiten de deuren van de Cuneraschool, na 70 jaar dienst te hebben gedaan, in 1975.

Nieuwe bestemming
Het gebouw staat dan enige jaren leeg totdat in 1984, na een korte tijd gekraakt te zijn geweest, Woningbouw Vereniging Gelderland het pand koopt. In Wageningen zijn de meeste kraakpanden ontruimd maar er is een grote groep jongeren actief die een eigen woon-werk gemeenschap willen realiseren. In samenwerking met architect Pieter Roza worden plannen ontwikkeld en 1986 gaat de verbouw van de school, in zelfbeheer van bewoners en gebruikers, van start. Op de boven verdieping worden twee woongroepen gehuisvest. Op de tussenverdieping en de begane grond is ruimte voor allerlei kleinschalige activiteiten en een theaterzaal. De Wilde Wereld wordt in 1987 in gebruik genomen en bestaat inmiddels meer dan 30 jaar. Het pand is een begrip geworden in de Wageningse samenleving. Een grote verscheidenheid aan mensen en organisaties hebben er een deel van hun geschiedenis liggen waaronder de Homogroep Wageningen, diverse theatergroepen zoals Lens, 30+ Dance, klussers in de fiets- en motorwerkplaats; tot aan de dag van vandaag wordt het pand intensief gebruikt.

De Hoogere Burger School

De voormalige Rijks Hogere Burger School is een karakteristiek pand op de hoek van de Wilhelminaweg en de Gen. Foulkesweg.

hoogere-burgerschool

Het complex van de voormalige Rijkshogere Burgerschool is na 1897 in fasen tot stand gekomen en werd ontworpen door architect en rijksbouwmeester Jacobus van Lokhorst. Het bestaat in totaal uit drie panden: op Wilhelminaweg nr. 1 het hoofdgebouw, op nr. 3 de conciërgewoning en op nr. 5 het gebouw voor gymnastiek en tekenen dat in 1919 werd voltooid.
Het gebouw is  rijk uitgevoerd in de voor hem kenmerkende combinatie van neogotische en neorenaissance-details. Andere karakteristoeke panden van van Lokhorst zijn het Internaat van de Rijkslandbouwschool op Duivendaal (schuin tegenover de Junushoff) en het voormalige Labortarium voor Zaadcontrole aan de Binnenhaven.

Het gebouw is van cultuurhistorisch belang als voorbeeld van een schoolgebouw dat is gebouwd naar de in die tijd vernieuwende, door de overheid opgestelde, opvattingen waarin bij de bouw en inrichting van lokalen rekening werd gehouden met de hygiëne, de lichamelijke ontwikkeling en de gezondheid van leerlingen.

zonnevensterAan de zuidzijde van het gebouw bevind zich een opvallend detail dat nog herinnerd aan de scheikundelessen in de school: een zonnevenster.
Dit zonnevenster bevatte een draaibare cilinder met een instelbare spiegel waarmee zonlicht kon worden opgevangen en via de gerichte spiegel omgezet in een sterke lichtbundel die kolven en reageerbuizen op de laboratoriumtafel doorlichtte en helder kon worden gepresenteerd.

granaatinslag-wilhelminaweg-wageningenIets verderop ziin aan de zuidgevel nog sporen uit de tweede wereldoorlog zichtbaar:  In de weken na 17 september  1944 lag Wageningen voortdurend onder vuur. In de muur zijn de granaatinslagen nog duidelijk zichtbaar.

In 1968 sloot de HBS op deze locatie, en verhuisde de school naar de nieuwbouw aan de Hollandseweg: de huidige Regionale Scholengemeenschap Het Pantarijn.

Een gedeelte van het voormalig lyceum werd verbouwd tot muziekschool. Het hoofdgebouw en de dependace zijn jarenlang in bebruik geweest bij ceratief centrum Keo-werkwinkel, (1963-1990). De dependance voor ‘Teekenen en Gymnastiek’ is in 2014 door de gemeente verkocht en heeft een woonbestemming. Het hoofdgebouw is nog steeds in gebruik als Centrum voor Kunstzinnige Vorming: ’t Venster.

Huize Hinkeloord

Van bomen tot beelden

In 1855 werd door Dirk Vreede opdracht gegeven tot het bouwen van een landhuis op de Wageningse Berg. Het huis werd aanvankelijk Ngladjoe genoemd, naar de plantage van Vreede op Java, waarvandaan hij net teruggekeerd was. De Dirk Vreedebank bij de Junushoff is in 1887 als aandenken aan Vreede onthuld.

Foto Huize Hinkeloord ca. 1904 - Foto gemeentearchief } www.beeldbankwageningen.nl
Foto Huize Hinkeloord ca. 1904 – Foto gemeentearchief | www.beeldbankwageningen.nl

In 1916 werd begonnen met de verhuur van het landhuis aan de Landbouwhogeschool Wageningen. Lange tijd werd het gebouw werd gebruikt door de afdeling bosbouw. In 1919 werd het terrein als bosbouwarboretum voor studenten aan de toenmalige Landbouwhogeschool ingericht.
Drie bomen stammen nog uit de begintijd van deze tuin: de zomereik, de robinia en de grote plataan middenin de tuin. Uit 1919 stammen o.a. de mammoetboom, de zwarte den, de Europese lork, de zwarte walnoot en de Atlasceder.

hinkeloord_depotIn 2000 kwam het terrein en de villa te koop. Sinds zijn de villa en de tuin het onderkomen van beeldengalerij Het Depot.

In het pand en is er een permanente beeldententoonstelling, met o.a. werk van van Eja Siepman van den Berg, die vrij toegankelijk is.

Het Botanisch Laboratorium

Van laboratorium tot beeldengalerij

Cultureel erfgoed stamt niet per definitie uit het begin van de vorige eeuw. Een voorbeeld hiervan is het Botanisch Laboratorium.

botanisch_laboratorium_wageningen

Wageningen University & Research heeft zich in de afgelopen jaren bijna volledig teruggetrokken uit het voormalige universiteitscomplex De Dreijen. Enkele gebouwen als het Ritzema Boshuis en het cultuurhistorisch uitzonderlijke De Dreijenborch  werden al gesloopt. De Dreijenborch werd in 2008 door lezers van De Gelderlander en publiek van cultuurcentrum LUX in Nijmegen uitverkoren tot het bijzonderste en belangwekkendste gebouw uit de wederopbouwperiode in Gelderland.
Dat Het Depot het Botanisch Laboratorium van de Wageningse Universiteit in 2009 aankocht, is dan ook bijzonder goed nieuws.

de_banaanHet gebouw is een ontwerp van het bekende Delfts-Rotterdamse architectenbureau Mecanoo. Het werd gebouwd in 1990, en is een fraai voorbeeld van de neo-modernistisch bouwstijl aan het einde van de 20ste eeuw.

De lichtgebogen vleugel, die al snel de koosnaam ‘de banaan’ kreeg en die verschillende laboratoria huisvestte, heeft aan de arboretumzijde een vrijwel volledig glazen wand, zodat het groen wederom optimaal bij het gebouw betrokken wordt. Om het vele zonlicht door de glazen wand te kunnen temperen zijn aan deze tuinzijde houten lamellen aangebracht. Dit warme materiaal geeft eveneens een mooie overgang naar de natuur.
Als contrast met deze transparante wand is aan de westzijde gekozen voor een bijna volledig gesloten muur. Het zonlicht valt aan deze kant binnen onder een aluminium dak, dat elegant over het gebouw uitsteekt. Dit van boven binnenvallende licht bestrijkt ook de begane grond, aangezien in dit gebouw gekozen is voor het gebruik van een vide.

Het gebouw en de beeldencollectie zijn van donderdag t/m zondag van 11:00 – 17:00 uur gratis te bezoeken. Meer informatie: hetdepot.nl